بیماری های چغندر قند
سالانه 25 درصد عملکرد چغندر قند توسط عوامل آسیب رسان از دست می رود که از این مقدار سهم بیماری ها ده درصد است. میزان خسارت بیماری ها می توان د از خیلی کم تا 100 درصد باشد. در ایران تاکنون 13 بیماری قارچی، دو بیماری باکتریایی، هفت بیماری ویروسی، یک بیماری فیتوپلاسمایی و سه نماتد به عنوا ن عوامل بیماری زای چغندر قند گزارش شده اند. در کشت پاییزه در ایران، عمدتا بیماری های لکه برگی سرکوسپورایی و پوسیدگی ریشه اهمیت دارند. در خصوص مدیریت بیماری ها، با وجود آن که، رو ش های زراعی و تدابیر خاصی برای جلوگیری از آلودگی مزرعه توصیه شده است، اما مدیریت بیماری در عمل بر استفاده از رقم های مقاوم استوار است. به طور کلی، می توان اظهار کرد که در کشت پاییزه، خسارت آفات و بیماری ها نسبت به کشت بهاره کمتر است.
مهمترین بیماری های چغندر قند عبارتند از:
بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند
بیماری لکه برگی سرکوسپورایی چغندر قند
بیماری سفیدک سطحی چغندر قند
بیماری گال زگیلی چغندر قند
در این مقاله به بررسی بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند می پردازیم.
بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند
چغندر قند از زمان کاشت بذر تا زما ن برداشت و حتی پس از آن در سیلوی کارخانه مورد حمله قارچ های خاک زاد متفاوتی قرار می گیرد که باعث ایجاد خسارت می شوند. برخی از قارچ ها قبل از جوانه زنی، با آلوده کردن بذر، باعث پوسیدگی بذر می شوند. گاهی اوقات بذر پس از جوانه زدن و قبل از خروج از خاک و یا پس از خرو ج از خاک، مورد حمله قارچ ها قرار می گیرد که در این صورت، به اصطلاح بیماری مرگ گیاهچه حادث شده است. طی فصل رشد نیز بوته های چغندر قند مورد حمله قارچ های مختلف قرار می گیرند و در اثر پوسیدگی کامل ریشه، بوته میری رخ می دهد. پس از برداشت نیز ریشه های سیلو شده توسط قارچ های مختلف دچار لهیدگی و فساد شده و در سیلو از بین می روند. عوامل قارچی عامل پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه، باعث پوسیدگی ریشه، بوته میری و فساد پس از برداشت نیز می شوند. به همین دلیل، این عوامل اهمیت زیادی دارند و هرساله خسارات زیادی را به بار می آورند. با توجه به این که امروزه بذر چغندر قند به صورت ضدعفونی شده در اختیار کشاورزان قرار می گیرد و کارخانه های قند نیز سعی بر حداقل زمان نگهداری ریشه در سیلو دارند، لذا پوسیدگی ریشه و بوته میری ناشی از عوامل قارچی در غالب مناطق چغندرکاری در دنیا و ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است.
علائم بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند
نبود گیاهچه روی خطوط چند روز پس از کاشت و یا گیاهچه هایی با علائم سیاه شدن محور زیر لپه و پوسیدگی ریشچه از علائم بیماری مرگ گیاهچه است. در اثر حمله قارچ های مختلف، ممکن است بذر پیش از سبز شدن، دچار پوسیدگی و فساد شود و یا اینکه پس از جوانه زنی و پیش از خروج از خاک از بین برو د که در این صور ت، علائم بیماری به صورت عدم سبز و یا بدسبزی روی خطوط کشت نمایان خواهد بو د. در برخی موارد نیز گیاهچه بعد از خروج از خاک، مورد حمله عوامل بیماری زا قرار می گیرد که به آن مرگ گیاهچه پس از خروج از خاک می گویند.
اولین نشانه بیماری پو سیدگی ریزوکتونیایی ریشه و طوقه چغندر قند پژمردگی ناگهانی و زرد شدن برگ ها همراه بازخم های قهوه ای تیره در قاعده دمبرگ ها است. چنین برگ هایی پس از اضمحلال، می میرند و لی همچنان به طوقه چسبیده باقی می مانند. نحوه قرار گرفتن برگ های خشک شده ر وی بوته به شکل ستاره ای است. ریشه ها درجات متفاوتی از پوسیدگی قهوه ای تا سیاه رنگ را نشان می دهند که معمولا از نا حیه طوقه شروع و تا انتهای ریشه اصلی ادامه می یابد. ظهور شانکر یا شکا ف های عمیق در نا حیه طوقه و در کناره های ریشه های بیمار، امری عادی است. هیف های قهوه ای رنگ قارچ ممکن است داخل چنین حفره هایی دیده شوند. بیماری معمولا در مزرعه به صورت لکه های بزرگ شامل گیاهان مرده و بیمار تظاهر می یابد. پوسیدگی ریشه نا شی از فیتوفتورا و پی تیوم در اندام های هوایی بوته به صورت زردی برگ ها، پژمردگی و در نهایت بوته میری بروز می کند. علائم بیماری روی ی شه معمولا به صورت پوسیدگی نرم و آبکی به رنگ قهوه ای تا سیاه است. در استان خوزستان، عمدتا پو سیدگی ها در اواخر دوره رشد از این نوع هستند.
پوسیدگی ریشه توسط قارچ ماکروفومینا نیز در برخی از مناطق مشاهده می شود. در این نوع پوسیدگی که به صورت پوسیدگی خشک است، روی قسمت پوسیده اسکلرو ت های ریز سیاه قارچ قابل مشاهده است.
عامل بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند
عوامل بیماری زای مختلفی در ایران به عنوان عامل مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه و طوقه چغندر قند معرفی و گزارش شده اند که مهم ترین آن ها به شرح زیر است:
− Rhizoctonia solani
− Phytphthora drechsleri
− Phytophthora nicotianae
− Phytphthora cryptogea
− Pythium aphanidermatum
− Pythium ultimum
− Macrophomina phaseolina
− Fusarium solani
− Fusarium oxysporum
− Phoma betae
با توجه به شرایط اقلیمی، شیوه کشت و آبیای مزرعه، قارچ های مختلفی به عنوان عامل غالب و اصلی در هر منطقه شناخته شده اند. قارچ های Rhizoctonia solani و Pythium aphanidermatum به عنوان عوامل مرگ گیاهچه چغندر قند در کشت پاییزه گزارش شده اند. در کشت پاییزه، قارچ های P. ahanidermatum و P.drechsleri از اهمیت و فراوانی بیشتری برخوردا ر هستند. در بین گون هه ای مختلف فوزاریوم، Fusarium solani فراوانی بیشتری د ارد و به عنوان یکی از عوامل پوسیدگی ریشه در مزرعه و سیلو معرفی شده است.
خسارت بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند
بیماری های مرگ گیاهچه و بوته میری در درجه اول موجب کاهش تراکم بوته می شود. پوسیدگی ریشه علاوه بر کاهش تراکم بوته، موجب کاهش کیفیت محصول نیز می شود. متوسط درصد قند ریشه هایی با شدت آلود گی سه تا چهار (در مقیاس صفر تا هفت که در آن صفر به منزله بوته سالم و هفت بوته کاملا پوسیده تعریف شده است)، نصف ریشه های سالم است. میزان املاح معدنی سدیم و پتاسیم و نیتروژن مضر در ریشه هایی با شدت آلودگی متوسط ( 3-4 ) و شدید ( 5-7 ) دو تا سه برابر ریشه های سالم گزارش شده است. به این ترتیب، استفاده از ریشه هایی با شدت آلودگی بالای سه جهت استحصال قند توصیه نمی شود.
چنین ریشه هایی در سیلو از طریق پوسیدگی ریشه های مجاور، موجب افزایش خسارت بیماری می شوند.
چرخه بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند
عوامل بیماری زای مذکور جزو قارچ های خاک زی هستند که قدرت ساپروفیتی بالایی دارند و در غیاب میزبان در خاک، بقای خود را حفظ می کنند. در شر ایط مناسب رطوبتی و حرارتی و در حضور میزبان، با حمله به آن موجب مرگ گیاهچه و در مراحل بعدی، منجر به پوسیدگی ریشه می شوند. قارچ های پی تیوم و فیتوفتورا نیاز به رطوبت اشباع خاک و دمای بالای خاک دارند. ریزوکتونیا از بیمارگرهایی است که در شرایط مناسب برای رشد چغندر قند قادر به حمله و ایجاد خسارت است.
مدیریت بیماری مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه چغندر قند
اگرچه عوامل قارچی مولد پوسیدگی ریشه، رفتارهای بیولوژیکی و اکولوژیکی متفاوتی دارند اما همه آنها جزو قارچ های مقیم خاک بوده و با تولید فُرم مقاو م در خاک، بقاء خود را حفظ می کنند. دما و رطوبت خاک علاو ه بر اسیدیته آن، از عوامل تأثیرگذار در شیوع و شدت آلودگی هستند. بافت خاک نیز در شدت آلودگی اهمیت دارد.
خاک هایی با بافت سنگین به دلیل حفظ طولانی مدت آب در خاک، به شیوع بیماری کمک می کنند. عوامل قارچی مولد پوسیدگی ریشه، دامنه میزبانی زیادی دارند و علاوه بر چغندر قند اکثر گیاهان زراعی و علف های هرز را مورد حمله قرار می دهند. وجود علف های هرز در مزرعه به بقاء آنها از فصلی به فصل دیگر کمک می کند. آب آبیاری، جابجایی خاک، ادوات کشاورزی و حتی باد در جابجایی و انتقا ل بیماری در مزرعه نقش دارند.
اصولاً مدیریت بیماری های خاک زاد به دلیل پیچیدگی محیط خاک و عدم کارآیی روش های متداول کنترل شیمیایی، مشکل است. از این رو، استفاده از رقم ها ی مقاوم در ترکیب با تدابیر زراعی از روش های عملی توصیه شده است.
تناوب 3-5 ساله با محصولات مناسب در کاهش جمعیت بیمارگر در خاک کمک می کند. کاشت چغندر قند به صورت مداوم در افزایش بیماری پوسیدگی ریشه اهمیت دارد. شخم مناسب، زهکشی و مدیریت صحیح آبیاری به ویژه در خاک هایی با بافت سنگین و تهیه بستر مناسب از روش های کاهش خسارت بیماری برای پوسیدگی ریشه ناشی از قارچ های پی تیوم و فیتوفترا عنوان شده است. قطع آبیاری حدود بیست روز قبل از برداشت در کشت پاییزه در استان خوزستان باعث کاهش گندیگی ریشه ها شده است.