مواد مغذی در پرورش دام و دامپروری، گاو، گوساله، گوسفند، بز، شتر و ...
مواد مغذی چه موادی هستند؟
مواد مغذی ترکیبات شیمیایی آلی و معدنی مورد نیاز موجود زنده هستند و حیوان جهت ادامه حیات آنها را فقط از طریق خوراک دریافت می کنند. از جمله مواد مغذی می توان از آب، کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها، املاح معدنی و ویتامین ها را نام برد. معمولاً عمده مواد خوراکی مورد مصر ف در دامپروری دارای منشاء گیاهی هستند و بخش اندکی از منابع خوراکی از منشاء حیوانی و محصولات فرعی تغذیه انسان فراهم می گردند. اما در هر دو بخش، ترکیب مواد تشکیل دهنده خوراک ها یکسان بوده و به شکل زیر قابل طبقه بندی هستند. این نوع طبقه بندی در شناخت دقیق انواع مواد شیمیایی موجود درخوراک ها حائز اهمیت است.
کربوهیدرات ها یا مواد قندی انرژی زا در پرورش دام و دامپروری
کربوهیدرات ها در بدن نقش ذخیره انرژی شیمیایی (گلیکوژن) و نیز انتقال انرژی شیمیایی در درون بدن را برعهده دارند. در شکمبه،کربوهیدرات ها (دارای پیوند های آلفا و بتا) با چندین مسیر مختلف بیوشیمیایی به اسید پیرویک تبدیل می شوند و بعد اسید پیرویک تخمیر گردیده و تولید اسید استیک، پروپیونیک و بوتیریک می کند. میزان تجزیه و نسبت های این اسید ها توسط ماهیت غذاها تعیین می شود. اسیدهای چرب فرار از دیواره شکمبه جذب می شوند. متان و دی اکسید کربن، محصولات جانبی تخمیر شکمبه ای هستند. لیگنین هضم نمی شود و در هضم سایر مواد مغذی اختلال ایجاد می کند. موادی مثل غلات، ملاس و تفاله چغندرقند دارای انرژی زیاد هستند.
پروتئین ها در پرورش دام و دامپروری
پروتئین ها نقش ساختمانی و نقش تنظیمی و نقش کاتالیتیک را در بدن برعهده دارند و از اسیدهای آمینه تشکیل شده اند که برخی از اسیدهای آمینه توسط بدن دام ها قابل ساخته شدن نیستند و باید از طریق خوراک وارد بدن شوند(اسیدهای آمینه ضروری ). پروتئین ها در شکمبه به پپتیدها و اسیدهای آمینه هیدرولیز می شوند و اسیدهای آمینه ممکن است جهت تولید آمونیاک مورد آمین زدایی واقع شوند. میکروارگانیسم ها، محصولات حاصل از هیدولیز پروتئین ها و همچنین منابع ازت غیرپروتئینی مانند اسید اوریک و اوره را جهت سنتز پروتئین میکروبی مورد استفاده قرار می دهند. سلول های میکروبی از شکمبه عبور کرده و وارد شیردان ( معده حقیقی ) و روده کوچک می شوند و در آنجا توسط آنزیم های حیوان میزبان مورد هضم قرار می گیرند.کمبود پروتئین موجب کاهش رشد، تولید، اختلال درسلامت و تولید مثل دام میگردد. موادی مثل کنجاله تخم پنبه وکنجاله سویا دارای پروتئین زیادی می باشند.
لیپیدها ها یا چربی در پرورش دام و دامپروری
لیپیدها وظیفه ذخیره انرژی شیمیایی برای بدن و نیز نقش فراهم نمودن ویتامین های محلول در چربی را دارند. با تعویض نوع چربی غذا امکان ایجاد تغییراتی در چگونگی اسیدهای چرب بدن حیوانات غیرنشخوارکننده وجود دارد در صورتی که در نشخوارکنندگان این امکان وجود ندارد و عمده اسیدهای چرب بدن آنها اسید استئاریک است که از هیدروژناسیون اسیدهای چرب غیراشباع در شکمبه حاصل می گردد. اکثر مواد غذایی ، دارای مقداری چربی هستند. چربی نیز در تامین انرژی بدن دام نقش حیاتی دارد و بعضی ازویتامین ها مثل ویتامین A ، D ،E و K نیز توسط چربی ها به بدن دام منتقل می شوند.
مواد معدنی در پرورش دام و دامپروری
این مواد نقش مهمی در تغذیه دام دارند. مواد معدنی درساختمان اسکلت بدن دام و در ترکیب تولیدات دام مانند شیر، گوشت و غیره به کار می روند. مهمترین عناصر مورد نیاز دام شامل کلسیم ، فسفر، منیزیم، سدیم،کلر، گوگرد، منگنز، روی، ید و آهن بوده که کمبود هریک ازآنها موجب کاهش رشد، تولید و باروری دام می گردد.
خاکستر استخوان یا پودر استخوان ، آرد صدف و کربنات کلسیم (گچ) از منابع موادمعدنی قابل استفاده در تغذیه دام هستند
ویتامین ها در پرورش دام و دامپروری
ویتامین ها به مقدار کمتری مورد نیاز دام ها هستند ولی به همین مقدار باید حتماً به بدن دام ها برسند. کمبود بعضی از ویتامین ها، باعث عوارضی مثل کوری، عدم باروری، سقط جنین وکاهش رشد و ضعف سیستم ایمنی (کمبود ویتامین A و E ) می شوند. ویتامین های مورد نیاز که باید به کنسانتره اضافه شوند عبارتند از E،D و A و بقیه ویتامین ها به وسیله خود حیوان تولید می شود و به همین دلیل کمتر به جیره افزوده می شود.