نقش تغذیه در پرورش دام، گاو، گوساله، گوسفند، بز، شتر و ...
نقش تغذیه در موجودات زنده برهیچ کس پوشیده نیست. هر موجود جاندار دارای ویژگی دریافت انرژی از محیط اطراف خود و تغییر و تبدیل و مصرف آن می باشد. چگونگی دریافت انرژی و مواد مغذی مورد نیاز جهت مصرف انرژی و ادامه حیات موضوع علم تغذیه می باشد، علم تغذیه در مورد ویژگیهای مواد خوراکی و چگونگی استفاده ازآنها توسط دستگاه گوارش موجود زنده بحث می کند.
در پرورش حیوانات اهلی قسمت اعظم هزینه تولید مربوط به هزینه تغذیه می باشد که در برخی از شاخه های دامپروری تا 80 %از کل هزینه پرورش دام را هزینه تغذیه شامل می شود. بنابراین در شرایط متعارف ، مدیریت تغذیه بالاترین اهمیت اقتصادی را در پرورش دام به خود اختصاص می دهد. بطور کلی مواد خوراکی، تشکیل دهنده غذا هستند و غذا ماده ای است که موجود زنده قادر به خوردن آن و سپس انجام مراحل هضم و جذب بر روی آن باشد. در اغلب غذاها، کلیه مواد شیمیایی موجود در غذا برای موجود زنده قابل استفاده نیستند و مقداری از آن از طریق دستگاه گوارش دفع می گردد.
هدف ما در بخش دامپروری تکمیل مواد موجود در خوراک جهت پاسخگویی دقیق به مجموع احتیاجات غذایی بدن دام می باشد. امروزه علاوه بر خوراک های طبیعی جهت تکمیل جیره های غذایی به آنها مواد مصنوعی افزودنی مانند ویتامین ها، نمک و اسیدهای آمینه مصنوعی نیز اضافه می کنیم اما هیچکس نمی تواند اطمینان داشته باشد که غذایی کاملاً مطابق با نیاز حیوان تهیه نموده است. بلکه تلاش ما در جهت نزدیک کردن هرچه بیشتر ترکیب خوراک به نیاز دام می باشد.
بطورکلی بخش زراعت با هدف تولید مواد خوراکی جهت مصرف مستقیم توسط انسان و مصرف توسط بخش دامپروری فعالیت می کند. بخش عمده خوراک های مورد استفاده در پرورش دام با منشاء گیاهی می باشند. گیاهان با استفاده از انرژی خورشید و فتوسنتز قادر به ساختن مواد مغذی مورد نیاز خود هستند و مواد مغذی تولید شده را در جهت ایجاد اندام های گیاهی و به منظور تولیدمثل جهت تولید دانه ها استفاده می نمایند. این مواد مغذی ذخیره شده در بافت های گیاهی، مورد استفاده دام قرارمی گیرد. معمولاً تراکم مواد مغذی موجود در دانه بیش از مواد مغذی ذخیره شد ه در سایر اندام های گیاهی می باشد و دانه ها ارزش بیشتری در تغذیه دام دارند. مواد مغذی دریافتی توسط دام ها جهت رفع نیازهای ، نگهداری رشد و تولید مورد استفاده قرار می گیرد.
هضم مقایسه ای در نشخوارکنندگان و غیرنشخوارکنندگان
غذا معمولاً از بیومولکول ها (مولکول های حیاتی )که تشکیل دهنده مولکولهای درشت (ماکرومولکول ) ها مانند پروتئین ها، چربی ها و پلی ساکاریدها می باشند تشکیل یافته است که این مولکول ها در دستگاه گوارش بصورت دست نخورده قابلیت جذب ندارند و نمی توانند به همان گونه که تغذیه می شوند، وارد جریان خون گردند. بلکه باید مورد تغییر و دگرگونی قرارگیرند و به مواد ساده تر شکسته شوند، تا قابل جذب در خون و لنف گردند.
هضم یا گوارش چیست؟
به مراحل شکسته شدن اجزای غذا، هضم (گوارش ) می گوئیم. و پس از انجام عمل هضم، مواد هضم شده از دیواره دستگاه گوارش جذب می گردد. برای انجام عمل هضم اندام های تخصصی در جانوران فراهم آمده اند که با کمک یکدیگر و با انجام عملیات مختلف مکانیکی و شیمیایی عمل هضم و جذب را انجام می دهند. برخی از جانوران(نشخوارکنندگان) علاوه بر دو بخش مکانیکی و شیمیایی دارای بخش هضم میکروبی نیز می باشند.
دام هایی مانند گاو و گوسفند دارای معده ای چهارقسمتی هستند. این نوع معده موجب انجام تخمیرهایی میکروبی درشکمبه و نگاری می گردد و موجب هضم بخش قابل توجهی از مواد سلولزی موجود در خوراک می شود. به این ترتیب این گونه قادرند که غذاهای شامل علوفه و موادخشبی با الیاف بالا که عمدتاً از پلی ساکاریدهای دارای پیوند β می باشند، تغذیه نمایند.
نشخوار چیست؟
این حیوانات همچنین قادر هستند خوراک هایی را که برای بار اول بلعیده می شوند را بالا آورده
و پس از آغشته نمودن مجدد به بزاق و جویدن مجدد، دوباره بلع کنند این عمل نشخوار نامیده می شود. ساختار شکمبه و مسیر حرکت خوراک در شکل زیر نشان داده شده است :
برای تخمیر بهینه شکمبه، غذاها بایستی در شکمبه نگهداری شده و فرصت کافی برای تجزیه تدریجی دیواره سلول های گیاهی داشته باشند و میکروارگانیسم ها نیز باید مقادیر متعادلی از ازت (به شکل آمونیاک) و انرژی(به شکل کربوهیدرات ها) را دریافت دارند. تجزیه شکمبه ای منابع غذایی پروتئینی همیشه مطلوب نیست ، چون پروتئین میکروبی ممکن است از نظر کمی و کیفی نامرغوبتر از پروتئین غذایی باشد. بنابراین گاهی منابع غذایی پروتئینی از تجزیه میکروبی در شکمبه محافظت می شود. در نشخوارکنندگان شیرخوار، اندامی که به ناودان مری شناخته می شود، وجود دارد و شیر را مستقیماً به شیردان هدایت می کند. هضم میکروبی در روده بزرگ نشخوارکنندگان نیز اتفاق افتاده و اسیدهای چرب فرار و پروتئین میکروبی تولید می شود ولی پروتئین نمی تواند متعاقباً تجزیه شده و توسط حیوان میزبان جذب شود. روده بزرگ، جایگاه اصلی هضم میکروبی دربرخی حیوانات مثل اسب می باشد.
مروجین و دامداران گرامی باید بدانند که پروتئین، چربی، مواد قندی یا کربوهیدرات ها، مواد معدنی و ویتامین های مورد نیاز بدن دام چه موادی هستند وچه نقشی را دربدن دام به عهده دارند.