کشت گلخانه ای

یکی از گزینه های مناسب به منظور تجاری و رقابتی شدن بخش کشاورزی و حضور فعال آن در بازارهای جهانی، توسعه واحدهای کشت گلخانه ای می باشد. با توسعه کشت های گلخانه ای نه تنها به افزایش تولید در واحد سطح کمک می کند، بلکه به بهره برداری بهینه از آب و خاک به ویژه بهره گیری از قطعات کوچک در روستاها کمک کرده و این امکان را فراهم می کند تا ضمن ایجاد اشتغال بیشتر در محیط های روستایی، محصولات متنوع خارج از فصل را در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد.

در استان کهگیلویه و بویراحمد تقاضا برای نصب سیستم های کشت گلخانه ای روند صعودی داشته و تمایل کشاورزان به تولید محصولات گلخانه ای افزایش چشمگیری یافته است. از سوی دیگر مشکلات فنی و اقتصادی متعددی دامن گیر کارآفرینان این بخش تولیدی در استان شده است.

تاریخچه کشت گلخانه ای

کشت گلخانه ای در ایران برای اولین بار در سال 1335 توسط آلمانی ها وارد کشور شد که از نوع گلخانه ی شیشه ای با اسکلت فلزی بود که به منظور کارهای پژوهشی مورد استفاده قرار می گرفت . سپس با ورود پوشش های  پلاستیکی اغلب گلخانه ها با اسکلت چوبی و پوشش پالستیکی ساخته شد. با توجه به عدم امکان کنترل همه ی عوامل محیطی در این نوع گلخانه تمایل برای احداث گلخانه های مدرن و مکانیزه به شدت در حال افزایش است هر چند گلخانه های سنتی به دلیل ارزان بودن هنوز هم استفاده می شود افزایش سطح کشت های گلخانه ای در ایران با توجه به مزایای آن و به واسطه ی حمایت دولت از این تولید و استقبال فارغ التحصیلان کشاورزی از آن محسوس بوده است . اگرچه این افزایش سطح و تولید در مقایسه با کشورهایی مانناد چین و ترکیه قابل مقایسه نمی باشد اما چشم انداز این بخش از تولیدات کشاورزی امیدوارکننده است. مجموع مساحت گلخانه های ایران تا پایان سال 1392 بیش از 8816 هکتار بوده که عمدتاً به کشت های سبزی و صایفی شامل خیار، گوجه فرنگی، بادمجان، کدو، انواع فلفلها و تولید گلهای زینتی و محصولاتی نظیر توت فرنگی و موز اختصاص داشت.

مزایا و معایب کشت گلخانه ای

اصولاً کشت های گلخانه ای نسبت به کشت های مزارعه ای، دارای مزایا و معایبی هستند که می توان آنها را بطور خلاصه به شرح ذیل بر شمرد:

مزایای کشت گلخانه ای

 1 - افزایش تولید ( تا 10 برابر ) در واحد سطح در مقایسه با تولید مزرعه ای

 2 - تولید بیش از یک محصول در سال.

 3 - افزایش کیفیت محصول ( رنگ، فرم، عطر و طعم، کاهش مصرف سموم ).

 4 - صرفه جویی در مصرف آب ( استفاده از سیستمهای تحت فشار ).

 5 - استفاده از اراضی غیرقابل کشت ( کشت بدون خاک یا هیدروپونیک ).

 6 - عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی خارج از گلخانه.

 7- امکان تنظیم زمان برداشت محصول بر اساس کشش تقاضای بازار.

 8 - تداوم کار و تولید محصول در تمام فصل های سال.

 9 - صرفه جویی در زمین و آزادسازی زمین اضافی برای کشت محصولات.

 10 - جلوگیری از تغییر کاربری زمین های گران قیمت شهری و روستایی.

 11 - ایجاد فرصت های شغلی بیشتر در روستاها و حاشیه شهرها.

معایب کشت گلخانه ای

 1 - بالا بودن سرمایه گذاری اولیه در احداث گلخانه. معمولاً این سرمایه گذاری در صورت مدیریت صحیح تولید در مدت سه تا پنج سال مستهلک می شود.

 2 - بالا بودن هزینه جاری ( بخاطر استفاده از نهاده های مخصوص گلخانه که عمدتاً گران هستند ).

 3 - نیاز به مراقبت پیوسته. زیرا اندک غفلت ممکن است باعث خسارت جبران ناپذیری شود ( برای مثال کاهش ناگهانی دمای گلخانه در یک شب سرد زمستان همه محصول را از بین میبرد ).

سطح کشت گلخانه ای در دنیا و ایران

وضعیت کشت گلخانه ای در دنیا

 براساس آمار سازمان خواربار جهانی ( فائو ) در سال 2010 ، مجموع سطح کشت گلخانه های دنیا حدود 3/1 میلیون هکتار است که بیش از 10 درصد کشت های گلخانه ای به ترتیب در پنج کشور چین، ژاپن، ایتالیا، اسپانیا و ترکیه انجام میگیرد ( 2/8 میلیون هکتار ) . از مجموع سطح کل گلخانه های دنیا، تقریباً 2970 هزار هکتار مربوط به کشت سبزی و صیفی ( خیار، گوجه فرنگی، انواع فلفل و سبزیجات )، 125 هزار هکتار مربوط به گل و گیاهان زینتی و 20 هزار هکتار مربوط به گیاهان خزانه ای و نشایی می باشد.

وضعیت کشت گلخانه ای در ایران

 براساس آمار سال 1392 سطح زیرکشت محصولات گلخانه ای کشور حدود 8816 هکتار می باشد که از این میزان 6346 هکتار مربوط به گلخانه های سبزی و صیفی بوده و 2187 هکتار مربوط به تولید گل و گیاهان زینتی و 283 هکتار نیز مربوط به سایرمحصولات اختصاص دارد. براساس آمار سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد، سهم استان از کل کشت های گلخانه ای کشور حدود 30 هکتار گلخانه است که 15 هکتار مربوط به گلخانه های سبزی و صیفی، 10 هکتار مربوط به تولید گل و گیاهان زینتی و 5 هکتار گلخانه توت فرنگی وفلفل می باشد.

عوامل موثر بر تولید محصولات گلخانه ای

شواهد نشان می دهد که تولید در واحد سطح در شرایط فعلی گلخانه های ایران پایین است. به نحوی که میزان سبزی های گلخانه ای به طور میانگین به 18-25 کیلوگرم در متر مربع است که در مقایسه با سایر کشورها پایین می باشد و این امر باعث کاهش بهره وری و یا سوددهی گلخانه به ازای واحد سطح شده است. به منظور بررسی عوامل موثر بر تولید محصولات گلخانه ای و بازده اقتصادی واحدهای تولید گلخانه ای، ویژگی های خاکشناسی مانند بافت خاک، شوری یا EC خاک، EC آب، میزان فسفر و پتاسیم قابل جذب و اسیدیته یا pH آب و pH خاک، مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین برخی از ویژگی های شخصیتی گلخانه داران از جمله سن، تجربه و سطح تحصیلات در دو گروه از گلخانه داران زیان ده و سودآور مورد مقایسه قرار گرفتند. ضمن اینکه مساحت گلخانه و ارتفاع از کف تا سقف گلخانه نیز ، در دو گروه از گلخانه داران زیان ده و سودآور مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج این بررسی براساس یک تحقیق پژوهشی که در استان کهگیلویه و بویراحمد انجام گرفته است ارائه شده است.

هزینه و درآمد واحدهای گلخانه ای

براساس مطالعه ای که در سال 1393 و با توجه به نمونه مورد مطالعه، میانگین، حداقل و حداکثر درآمد ناشی از فروش محصولات، هزینه نهاده های مصرفی و مجموع هزینه های جاری در گلخانه های خیار و گوجه فرنگی استان برآورد گردید. هزینه کارگر با 54 درصد بیشترین سهم را در هزینه های جاری گلخانه داران داشته است. پس از آن سوخت و انرژی ( 26 درصد )، بذر و نشاء کاری ( 12 درصد )، انواع کود و مکمل ها ( 7 درصد ) و سموم ( 1 درصد )، اقلام قالب هزینه ها را در گلخانه های استان تشکیل داده اند. میانگین درآمد فروش و بازده اقتصادی در هر متر مربع به ترتیب 13767 و 2307 تومان بوده است. حداقل و حداکثر بازده اقتصادی در هر مترمربع از گلخانه های استان به ترتیب 11307 تومان زیان و 32751 تومان سود بوده است.

بنابراین با بررسی شاخص های آب و خاک مانند میزان هدایت الکتریکی و pH خاک و آب، کربن و نیتروژن و فسفر و پتاسیم قابل جذب در خاک، عناطر میکرو (Fe, Zn, Cu, Mn ) موجود در خاک، همچنین رعایت نکات مهم در مورد مساحت و ارتفاع گلخانه و استفاده از توصیه های فنی و ترویجی، بازدهی و سودآوری گلخانه را افزایش داد.