تولید بذر گوجه فرنگی
گرده افشانی و تلقیح
گوجه فرنگی عمدتاً خودبارور است اما نه به صورت مطلق . میزان دگرگشنی گوجه فرنگی در مناطق معتدل بین 0/5 تا 4 درصد گزارش شده است. در شرایط واقعی تا حد زیادی دگرگشنی می تواند رخ دهد که بستگی به محیط، میکرو کلیما ( خرد اقلیم ) و تنوع زیستی منطقۀ رشد دارد . گرده وقتی دما در محدوده 10 تا 38 درجۀ سانتی گراد باشد، جوانه زده و لولۀ گرده را گسترش می دهد.
دمای مطلوب گرده افشانی 29درجۀ سانتی گراد است . گرده، بسته به رقم در دمای 35 درجۀ سانتی گراد یا بالاتر از بین می رود. دماهای بالا ممکن است به توسعۀ لولۀ گرده نیز زیان برسانند . گزارش شده که در دمای مطلوب 29درجۀ سانتی گراد ، لقاح حدود 50 ساعت به طول می انجامد.
ارقام رشد محدود و رشد نامحدود
ارقام رشد محدود ، گیاهان پاکوتاه هستند که توسعۀ گل ها و میوه حدوداً در یک زمان می باشد . ارقام رشد نامحدود گیاهان پابلند هستند که به صورت مداوم میوه می دهند و باید محصور و قیم بندی شوند. برخی ارقام هم دارای رشد نیمه محدود هستند.
بذر
بذر گو جه فرنگی در ژل موسیلاژ که بازدارنده های جوانه زنی دارد، توسعه می یابد . درطی فرایند استخراج بذر، این ژل خرد می شود . پس از این که بذور شسته و خشک شدند ، معمولاً رنگ قهوه ای مایل به زرد یا قهوه ای روشن با پوشش کرکی دارند. گوجه فرنگی به خاطر داشتن بذر کرکی در خانواده سولاناسه منحصر به فرد است . تعداد بذر در هر میوه معمولاً 300-150 یا بیشتر است.
فاصلۀ ایزولاسیون
حتی میزان کم دگرگشنی طی چند سال می تواند منجر به ازدست دادن یک یا دو خصوصیت منحصر به فرد یک رقم گردد . بنابراین ایزوله کردن ارقام از یکدیگر به منظور به دست آوردن بذر خالص ضروری است . عوامل زیادی وجود دارد که بر میزان دگرگشنی اثر می گذارند . این عوامل، شامل:
1 - خصوصیات رقم مثل ساختمان گل
2 - متغیرهای محیطی مثل جریان باد، شدت نور، طول روز و نسبت کربن - نیتروژن
3 - انواع زنبورهای گرده افشان موجود و رفتارشان بر گل ها
4 - فاصلۀ ایزولاسیون
5 - وجود گیاهان مانع
6 - الگوی کشت مثل ردیف یا بلوک
7 - تعداد رقم
8 - تعداد گیاهان هر رقم
9 - عوامل منطقه ای یا اقلیم زیستی
دمای مطلوب گرده افشانی 29 درجه سانتیگراد است. گرده، بسته به رقم در دمای 35 درجه سانتیگراد یا بالاتر از بین می رود. طول روزمانند گرما و رطوبت نسبی کم می تواند بر طول خامه اثر بگذارد . طول روز بلند، دوره های دمای بالا و رطوبت نسبی کم سبب طولانی شدن خامه می شود که دگرگشنی را تقویت می کند.
به طور کلی اکثر ارقام جدید می توانند از یکدیگر با فاصلۀ نسبتاً کوتاهی ایزوله شوند. به خاطر این که در اکثر ارقام جدید ساختمان گل طوری است که طول خامه از طول مخروط بساک بیشتر نمی شود. این آرایش ساختمان گل، برای خودگشنی مناسب است . ارقام قدیمی تر گوجه فرنگی، ارقام با برگ مشابه سیب زمینی و گوجه فرنگی های میوه درشت، خامه برآمدگی دارد؛ یعنی خامه در آن طرف مخروط بساک به طور معمول تا یک میلی متر یا بیشتر برآمدگی دارد .این ترتیب قرارگرفتن قسمت های زایشی، دگرگشنی را توسط زنبورهای وحشی گرده افشان تقویت می کند. برخی گوجه فرنگی های باغی تعدادی از خصوصیات اجداد وحشی خود را حفظ کرده اند . اگر بذر فقط از گیاهان در مرکز کشت های بلوک جمع آوری شود، ایزولاسیون کمی لازم است . گیاه زراعی مانع با ارتفاع زیاد مثل آفتابگردان های زینتی توصیه می شود . گیاهان تولید کننده گرده مثل کدو و خیار در جلب زنبورها سودمند می باشند. هرچند این گرده بیشتر تا وسط روز قابل دسترسی می باشد . گل های دایمی واقع در حاشیه ها برای جذب زنبورها بسیار مفیدند که شهد بدون حفاظ دارند.
تناوب
رعایت تناوب زراعی سه ساله در مزارع تولید بذر گوجه فرنگی ضروری است . گوجه فرنگی را نباید در خاکی که انواع فلفل، بادمجان یا سیب زمینی در طی 3 سال قبل کشت شده، کاشت. درجایی که پژمردگی خشک گوجه فرنگی وجود دارد ، تناوب حداقل 6 ساله توصیه می شود . انواع بادمجان، فلفل یا سیب زمینی در خاک آلوده به فوزاریوم در طی دوره تناوب کشت نشود. درصورتی که فضا و مکان اجازه تناوب 6 ساله را نداد یا سابقۀ فوزاریوم در خاک وجود دارد، ارقام مقاوم کشت گردد.
روش های تولید بذر
تولید بذر گوجه فرنگی به دو صورت گرده افشان آزاد (op) و هیبرید امکان پذیر است. تولید بذر op آسان است، اما تولید بذر هیبرید نیاز به مهارت های خاص و زحمت و کار زیاد خصوصاً در زمان انجام تلاقی دارد . ارقام هیبرید معمولاً عملکرد بالا یی داشته، زودرس تر و یکنواخت تر بوده و دارای مقاومت به بیماری و تحمل به تنش می باشند. نسبت گیاهان مادری به پدری معمولاً چهار تا شش گیاه مادری به یک گیاه پدری می باشد . والد پدری حدوداً 5-7 روز قبل از والد مادری کشت می شود تا در زمان آمادگی والد مادری ، گرده فراوان دردسترس باشد . حدود 50-40 گل در والد مادری باید گرده افشانی شود . به عنوان یک قاعده کلی، 20 میوه در هر بوته از ارقام دارای میوه بزرگ، 30 میوه در بوته در ارقام میوه متوسط و بیش از 30 میوه درهر بوته از ارقام میوه ریز باید به دست آید . مراحل کلی عملیات تولید بذر هیبرید شامل:
1 - اخته کردن گل های والد مادری
2- استخراج گرده از گیاهان پدری
3 - نگهداری گرده
4 - انتقال گرده به صورت دستی به گل های اخته شده می باشد.
کنترل بیماری های بذرزاد
بوته های گوجه فرنگی مستعد تعدادی از بیماری ها هستند که بسیاری از آن ها به طور قابل ملاحظه ای بر عملکرد تأثیر دارند. بیش از 20 بیماری باکتریایی و قارچی وجود دارد که می توانند بر گوجه فرنگی اثر بگذارند. به علاوه سایر بیماری ها که توسط حشرات به وجود می آیند یا بیماری های غیرپارازیتی که بیماری های فیزیولوژیکی نیز نامیده می شوند (مثل پوسیدگی گلگاه ). گاهی اوقات بیش از یک بیماری ممکن است در یک زمان وجود داشته باشد . بیماری هایی که بیشترین اهمیت را دارند بیماری هایی هستند که پاتوژن آن ها می تواند درون بذر یا روی سطح پوستۀ بذر وجود داشته باشد . اصول بهداشت و پیش گیری همیشه اولین قدم می باشد . برای کنترل بیماریهای بذرزاد، رعایت تناوب گیاهی، تمیز کردن و کمپوست همۀ بقایای گیاهی، حفظ عناصر غذایی کافی و انتخاب و شستن میوه قبل از جمع آوری بذر مهم است . گیاهان بذری باید در اول فصل کشت شوند. با کشت در اول فصل، محصول بذری ممکن است قبل از شروع شرایط مرطوب گرم که مناسب بیماری های قارچی است، تولید شود . گیاهانی که بیماری را نشان می دهند باید هرچه سریعتر به منظور به حداقل رساندن شیوع بیماری مخلوط کشی شوند. باید فقط بذر گیاهان سالم جمع آوری شود . میوه هایی که علایم واضح بی رنگ شدن، رشد قارچ، الگوی موزائیک یا وضعیت غیر عادی دیگر را نشان می دهند نباید برای بذر استفاده شود ( مگر این که خطر ازدست دادن رقم وجود داشته باشد ).
تولید بذر درگلخانه
گوجه فرنگی های کشت شده در گلخانه برای تولید میوه خوب نیازمند گرده افشانی هستند. گل ها را با مسواک برقی حرکت دهید یا با یک مداد چندین بار به دستۀ گل به آرامی ضربه بزنید . درطی زمستان، فن ها برای تکان دادن گل ها می توانند به کار روند. دمای گلخانه در روز نباید از 32 درجۀ سانتی گراد بیشتر شود و در شب دما باید به کمتر از 21 درجۀ سانتی گراد کاهش یابد، ولی نباید کمتر از 13 درجۀ سانتی گراد باشد. دمای مطلوب شبانه 20-15 درجۀ سانتی گراد می باشد. در دمای 5 درجۀ سانتی گراد برخی ارقام گوجه فرنگی آسیب دیدگی بافت که با چشم به سادگی قابل رؤیت نمی باشد را نشان می دهند . آفات گوجه فرنگی گلخانه ای با صابون حشره کش تا یک روز قبل از برداشت قابل کنترل است. مگس های سفید، شته های بالدار و مینوز برگ جذب تله های زرد چسبناک شده و به دام می افتند.
انتخاب میوه روی بوته ها
در انتخاب میوه برای بذر، میوه هایی که مطابق با خصوصیات رقم شامل رنگ، شکل، اندازه و خصوصیات داخلی میوه می باشند، انتخاب شود. به عبارت دیگر میوه های خارج تیپ، بدشکل یا بیمار نباید انتخاب شود. میوه هایی که ضربه دیده یا دارای ترک های کوچکی هستند برای بذرگیری قابل استفاده می باشند ولی بوته هایی که تعداد زیادی میوه ترک خورده دارند باید قبل از برداشت میوه مخلوط کشی شوند. سعی شود میوه بوته هایی که به طور آشکار تحت تنش هستند یا دچار کمبود می باشند، برداشت نشود. در طی فرآوری بذر توجه داشته باشید که میوه ای که کیفیت داخلی نامطلوب دارد، وجود نداشته باشد . در ارقام هیبرید میوه هایی که به صورت طبیعی گرده افشانی شده اند (غیر هیبرید ) باید حذف شوند . میوه ها در ارقام هیبرید ازطریق کاسبرگ های بریده از غیرهیبرید ها به راحتی قابل تشخیص هستند.
در مجموعه های آموزشی سعی شده است اطلاعات نسبتاً کاملی از فرآوری بذر، روش های استخراج بذر، فرایند تخمیر، شستشو و خشک کردن بذر، ضدعفونی کردن بذر، انبارداری بذر بیان شده است. امید است که این آموزش ها بتوانند قسمت اعظم اطلاعات موردنیاز تولیدکنندگان، گلخانه داران و کشاورزان عزیز را تأمین کند.
مشخصاتتان را وارد کنید 