حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه خیار گلخانه ای
خیار از جمله محصولات گلخانه ای است که نیاز غذایی بالایی دارد و محصول زیادی در واحد سطح تولید می کند. نیاز غذایی بالا موجب کاهش سرعت به تعادل رسیدن عناصر غذایی در گیاه می شود که پیامد آن بروز علائم کمبود و یا بیش بود خواهد بود. درکشت خیار، انتخاب رقم مناسب از نظر دوره رشد، تراکم، عملکرد و کیفیت محصول و همچنین آزمون خاک قبل از کشت، از نظر حاصلخیزی خاک ضروری است و کاربرد کود باید براساس آزمونهای منظم خاک، تجزیه گیاه و مشاهده علائم ظاهری گیاه صورت پذیرد.
آنچه در این روزها در زراعت خیار مشاهده می شود موضوع پرمصرفی و مصرف نامتعادل کودها است. موارد کمبود عناصر غذایی در گلخانه ها بیشتر به واسطه استفاده بیش از حد برخی عناصر است که موجب کمبود عنصر دیگر می شود، مانند مصرف زیاد فسفر که موجب کمبود روی و آهن می شود. از طرفی به دلیل کاهش کیفیت آب آبیاری و مصرف موضعی و زیاد کودها در گلخانه های خیار، شوری مشکلات زیادی ایجاد نموده که پتانسیل تولید را در گلخانه های خیار کاهش داده است. بررسی های اخیر نشان داده است که با مصرف نامتعادل کود تجمع نیترات در میوه خیار افزایش می یابد که نگرانی جدی را برای مصرف کنندگان ایجاد می کند . هدف آگاه سازی جامعه تولید کننده برای تولید محصول سالم و جلوگیری از مصرف ناآگاهانه کود در گلخانه های خیار می باشد.
کشت خیار گلخانه ای در سالیان گذشته توسعه زیادی پیدا کرده است. شاید عمده ترین محصول گلخانه ای کشور در حال حاضر، خیار گلخانه ای باشد. از 8000 هکتار سطح زیرکشت تقریبی گلخانه های کشور، بخش عمده آن به کشت خیار اختصاص یافته است. کشت خیار در ایران عمدتاً به شکل خاکی است و از کشت هیدروپونیک آن استقبال زیادی نشده است. دلایل این امر یکی هزینه بر بودن و دیگری مدیریت تغذیه آن است. در عین حال عملکرد در کشت خوب خاکی و هیدروپونیک، چندان متفاوت نیست. اما در سال های گذشته به دلیل کمبود آب، استفاده از آب تصفیه شده در گلخانه ها، شور شدن و مسمومیت خاک ها و آلوده شدن بستر گلخانه ها به برخی نماتدها، باعث شده برخی تولیدکنندگان به فکر تولید خیار به روش هیدروپونیک هم باشند. حسن روش هیدروپونیک کنترل بیشتر است اما دقت و مهارت بیشتری نیاز دارد ودر عین حال می توان عوامل خسارت زایی مانند نماتد و گل جالیز را به راحتی کنترل کرد.
نیاز آبی و آبیاری خیار
حداکثر عملکرد خیار با آبیاری کافی و در زمان مناسب بدست می آید. هر بوته خیار می تواند تا سه لیتر آب در روز مصرف کند. خیار ریشه های باریکی دارد و در تمام مراحل رشد به رطوبت زیاد خاک نیاز دارد. در زمان تشکیل میوه و رشد میوه ها، تامین رطوبت کافی الزامی است . هدف از آبیاری فراهم کردن آب کافی برای ریشه تا حدی است که مانع رسیدن اکسیژن به ریشه ها نشود. برای آبیاری نباید منتظر پژمرده شدن گیاه بود. بسته به نوع خاک و شرایط رشد حدوداً 25 تا 50 میلی لیتر آب در هفته، برای رسیدن به بهترین کیفیت خیار نیاز است. میزان نیاز آبی خیار گلخانه ای در حدود 5000 مترمکعب در هکتار است. دور آبیاری به محیط رشد، شرایط آب و هوایی و سن گیاه بستگی دارد . در شروع مرحله رشد، آبیاری سبک یک تا دو بار در روز کافی است اما در مرحله گلدهی و تشکیل میوه ، میزان نیاز به آب به طور معنی داری افزایش می یابد. آبیاری غیرمنظم بویژه طی مرحله گل دهی و رسیدن میوه ها،کیفیت میوه را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد . اسیدیته آب آبیاری نیز مهم است . اسیدیته نهایی محلول غذایی فراهم شده برای گیاه باید بین 5/5 تا شش باشد. اگر اسیدیته بالای هفت باشد از اسید نیتریک، سولفوریک یا فسفریک برای تنظیم آن استفاده میشود. اگر منبع آب به دلیل وجود بی کربنات قلیایی باشد باید قبل از اضافه کردن کودهای شیمیایی اسیدیته آن تنظیم شود تا مانع رسوب املاح شود. سیستم آبیاری قطره ای از سایر سیستمهای آبیاری مناسبتر است، زیرا می تواند رشد گیاه را با تنظیم فراهمی آب و مواد غذایی کنترل کند . سیستم آبیاری قطره ای سبب کاهش رطوبت نسبی در گلخانه میشود، زیرا تمام سطح خاک آبیاری نمی شود. در مناطقی که آب آبیاری با کیفیت مناسب کم است، سیستم آبیاری مذکور منجر به کارآیی مصرف آب زیادتر می شود که در نتیجه سبب صرفه جویی در مصرف آب می شود. در اغلب موارد از قطره چکآن ها ی روی خط استفاده میشود که دبی دو لیتر در ساعت دارند و برای هر گیاه یک قطره چکان در نظر گرفته می شود . اما در مورد خیار به دلیل باریکی و فشردگی سیستم ریشهای از قطره چکان چهار لیتر در ساعت استفاده می شود که منجر به حرکت بیشتر آب می شودکه معمولا باعث هدر رفت آب، شیوع پوسیدگی ریشه و هدر رفت کودها می شود. حتی بهتر است که از دو قطره چکان دو لیتر در ساعت برای هر بوته استفاده شود. قطره چکآن های کوچک در طول ردیف گیاه نیز استفاده شده اند که منجر به رشد مناسب ریشه، اندام هوایی و تولید گیاه شده است. استفاده از قطره چکآن ها یا نوارهای آبیاری با دبی 1/6 لیتر در ساعت نیز مناسب است و فقط زمان آبیاری را طولانی می کند اما بهره وری بهتری دارد . اما اگر این سیستم به طور صحیح مدیریت نشود می تواند منجر به آبیاری بیش از حد و بروز بیماری ها در اثر رطوبت زیاد و خیس بودن ساقه گیاه شود. راه دیگر استفاده از نوارهای تیپ پلی اتیلنی است که سوراخهای ریز با فاصله 10 سانتیمتر دارند. این سیستم سطح بیشتری از خاک نسبت به سیستم قطرهای را آبیاری می کند، اما رطوبت نسبی را همانند قطره چکآن های کوچک بالا نمی برد. اگر چه این نوارها خیلی گران قیمت نیستند اما طول عمر کوتاهی دارند و برای گلخانه های خیلی بزرگ انتخاب خوبی به حساب نمی آیند و نمی توان بیش از یکبار از آن ها استفاده نمود. طول نوار تیپ ها نباید از 35 متر بیشتر باشد و در صورتی که خطوط کاشت دارای طولی بیشتر از مقدار فوق باشد باید لوله تغذیه کننده آب در اواسط قرار گیرد و نوار تیپ ها از دو طرف آن منشعب شود یا سیستم آبیاری از طول تقسیم بندی شود تا تمام قسمتهای سالن با فشار مناسب آبیاری شوند. بهتر است در خاکهای با بافت شنی از دو نوار تیپ استفاده شود.
کیفیت آب آبیاری خیار
در مناطق خشک مثل شرایط کشور ما، آب های آبیاری معمولاً کیفیت نامطلوبی دارند . منظور از کیفیت آب، مطلوب بودن آن برای مصرف است. آب در مواردی از جمله کشاورزی، باغبانی، آشامیدن و صنعت مورد استفاده قرار میگیرد، در باغبانی چنانچه آب برای پرورش درختان و گیاهان زینتی مناسب باشد، دارای کیفیت مناسبی است. معیارهای ارزیابی کیفیت آب شامل شوری یا مقدار املاح، میزان نسبی سدیم، غلظت کربنات و بیکربنات وعناصر سمی است.
1 - شوری یا مقدار املاح: مقدار شوری و املاحی که در آب آبیاری وجود دارد اگر از یک حد مشخصی تجاوز کند اصطلاحاً آب را شور میگویند. آب شور، باعث شور شدن خاک نیز می شود.
2 - میزان نسبی سدیم: میزان نسبی سدیم آب، نسبت سدیم به کلسیم و منیزیم است. چنانچه این نسبت بالا باشد آب را سدیمی میگویند. آب سدیمی موجب سدیمی شدن خاک نیز میشود. نسبت جذب سدیم یا نسبت جذب سدیمی مهمترین شاخص نشان - دهنده بالابودن نسبت جذب سدیمی است. اثرات قلیائیت خاک از نسبت جذب سدیم معادل 13 به بالا مشاهده می شود اما اثرات سدیم از نسبت 6 یا 7 به بالا بر روی گیاه با کاهش رشد بوته، ابتلا به بوته میری و بیماریهای خاکزاد و سستی سیستم ریشه هویدا می شود . خیار حساسیت ویژه ای به شوری سدیمی آب آبیاری دارد و یکی از موارد بررسی در کیفیت آب آبیاری بررسی این شاخص برای تولید خیار گلخانه ای است. آبها از نظر شوری به چهار گروه: C4, C3, C2, C1طبقه بندی می شوند . کلاس C1 ،آبهایی هستند که شوری آن ها کمتراز250 میکروموس بر سانتیمتر باشد . کلاس C4 شامل آن دسته از آبهایی است که بیش از 2/2 دسی زیمنس بر متر شور هستند که برای کشت خیار گلخانه ای نمی تواند مورد استفاده قرار گیرد. از نظر سدیمی بودن آبها به چهار گروه : S4, S3, S2, S1 طبقه بندی می شوند . گروه S1 آبهایی هستند که نسبت جذب سدیم آن ها کمتر از 10 است . هر گروه از این آبها، محدودیت های خاص داشته و نیازمند به مدیریت خاصی برای آبیاری می باشند . پس شوری و سدیمی بودن دو معیار برای ارزیابی کیفیت آب هاست . برای خیار نسبت جذب سدیمی بایستی به مراتب پایینتر از 10 باشد.
3 - غلظت کربنات و بیکربنات: معیار سوم، غلظت کربنات و بیکربنات آبهای آبیاری است. غلظت زیاد کربنات و بیکربنات باعث میشود که این دسته از آبها برای آبیاری نامناسب شوند و مشکلاتی را ایجاد کنند. بیکربنات زیاد در آب به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم در تغذیه گیاه اثر دارد . بیکربنات زیاد آب، باعث تسریع سدیمی شدن خاک میشود و در نتیجه مشکلات خاک های سدیمی در تغذیه گیاه را نیز به همراه دارد. در تغذیه گیاه، اثر مستقیم بیکربنات زیاد در آب مهمتر است. بیکربنات زیاد در آب باعث ایجاد اشکال در جذب آهن و روی توسط گیاه میشود. یعنی آبهای دارای بی کربنات زیاد موجب تشدید کمبود عناصری مثل آهن و روی درگیاه می شوند. گیاهان زینتی به کمبود آهن حساس هستند و چنانچه بی کربنات آب زیاد باشد کمبود آهن تشدید می شود. کمبود آهن باعث تغییر رنگ برگ ها از سبز به زرد میشود. در برخی از گیاهان ممکن است رنگ برگ کاملاً سفید شده یا رگبرگ ها سبز و بقیه برگ حالت زردی داشته باشد باید در مصرف آبهایی که بیش از 200 میلی گرم در لیتر بی کربنات دارند احتیاط کرد.
در مجموعه های آموزشی سعی شده است اطلاعات نسبتاً کاملی از علم تغذیه و نقش عناصر پرنیاز و کم نیاز در ارتقاء کمی و کیفی محصول خیار بیان شود . امید که این آموزش ها بتواند قسمت اعظم اطلاعات موردنیاز تولیدکنندگان، گلخانه داران و کشاورزان عزیز را تأمین کند.
مشخصاتتان را وارد کنید 